O 2 de outubro de 1886, Don Dionisio Barreda, catedrático da Universidade de Valladolid e primeiro Director do Colexio-Instituto da Fundación, pronunciaría as palabras que daban inicio ao primeiro curso académico.
O recinto acolle tamén un magnífico xardín botánico e un monumento inaugurado o 13 de outubro de 1973 en honra ao filántropo ceense que fixo da nosa vila un lugar próspero no que vivir, desenvolverse e educarse.
Fernando Blanco de Lema naceu o 18 de outubro de 1796 en Cee. Antes de
cumprir o primeiro ano de vida, o seu pai falece e é criado polo seu
primo e padriño Fernando Blanco Giance, cura de San Xoán de Mazaricos.
Este titor será asasinado no 1809, durante a Guerra de Independencia
Española, polas tropas napoleónicas. A raíz deste suceso, a súa nai
decide envialo xunto aos seus dous irmáns varóns a Ferrol.
Con só 13
anos, decide abandonar a cidade e emigrar a Cuba. Alí, comeza a
traballar nun ultramarinos, pero anos despois emprende un negocio de
ferretería. Abre varias tendas ao longo da illa e consegue facer
fortuna.
Dous días antes de falecer, o 3 de abril de 1875, redacta o
seu testamento. Nel, fai saber que está solteiro e que non ten fillos.
Igualmente, expresa o seu desexo de empregar a súa fortuna (valorada en
750.000 pesos de ouro) na construción e posterior mantemento dun Colexio
de Educación Primaria e Secundaria na que era a súa vila natal: Cee.
Deste xeito, nace o Instituto e a Fundación Fernando Blanco de Lema.
Constará tamén no documento legal a súa vontade de levantar o edificio
na súa antiga vivenda. A pesar diso, os fideicomisarios atopan tantos
impedimentos pola escaseza de solo que deciden erixir o Instituto aos
pés da Armada. Non obstante, conseguen anexionar territorios limítrofes
ao solar da casa natal do filántropo ceense para construír, nos anos
1887 e 1888, unha pequena escola na que estudarían os rapaces ata os 7
anos e as nenas ata os 14. Este centro recibiría daquela o nome de
«Escola das Nenas», designación empregada aínda hoxe pola poboación
local. No ano 2001, o edificio pasa a albergar o Museo da Fundación de
Fernando Blanco de Lema. Case a totalidade das dúas plantas destínanse a
unha exposición fixa de patrimonio histórico-científico formado polo
instrumental empregado nas antigas cátedras, laboratorio e gabinetes do
vello Instituto-Escola de Cee.as cátedras, laboratorio y gabinetes del viejo
Instituto-Escuela de Cee.
En honra dela, érguese a Igrexa de Santa María de Cee. A data exacta da súa construción descoñécese. As primeiras referencias documentais atopadas datan do século XV, pero as características estilísticas da súa capela maior reflicten que a súa orixe podería remontarse á segunda metade do século XIV.
Durante a Guerra da Independencia Española, a igrexa foi incendiada polas tropas napoleónicas os días 13 e 21 de abril de 1809. Das lapas non se salvou practicamente nada, agás parte da capela maior e un palio do século XVII.
Entre todos os bens que se perderon no incendio, destacan os dous retablos creados polo recoñecido arquitecto ceense Domingo Antonio de Andrade para a igrexa da súa vila natal, unha perda irreparable para o patrimonio local.
Nos séculos XIX e XX, procedeuse a levantar, no mesmo emprazamento da antiga igrexa, o edificio que hoxe coñecemos como o Santuario da Nosa Señora da Xunqueira, un lugar que rende homenaxe a esta figura mariana e que se converteu no centro espiritual e cultural de Cee.
O Monte da Armada é un punto de gran relevancia na ruta Xacobea. Isto
débese a que é a primeira ubicación desde a cal os peregrinos que fan o
tramo de Santiago a Fisterra poden ver o mar.
Nel, atópase o Cruceiro da Armada.
Ao pé deste monte, tras unha masa forestal con mestura de eucaliptos, pinos, carballos e castañeiros, aséntase a Vila de Cee.
O que fai a este cruceiro particularmente notable é a súa base. Esta posúe unha inscrición romana, o que vincula este monumento relixioso coa antiga historia da península. Este tipo de vestixio arqueolóxico converte o Cruceiro da Armada nunha peza clave non só para o patrimonio relixioso, senón tamén para o arqueolóxico e cultural de Galicia.
O cruceiro elévase sobre unha base de granito robusto.
A columna do cruceiro é un fuste liso, de forma cilíndrica e tamén feito de granito. A súa sobriedade é típica dos cruceiros rurais e das pequenas localidades como Cee, onde primaba a funcionalidade e a simboloxía relixiosa sobre a ornamentación. Non obstante, esta sinxeleza non resta beleza nin solemnidade ao monumento.
O seu emprazamento reforza o carácter espiritual do lugar, creando unha continuidade entre o espazo sagrado do templo e o exterior. Nalgúns casos, estes cruceiros tamén marcaban o lugar onde se levaban a cabo bendicións ou rituais relixiosos antes ou despois das cerimonias eucarísticas.
O cruceiro está vinculado ás festividades locais, como as celebracións en honra á Virxe da Xunqueira, patroa de Cee.
O Cruceiro da Magdalena, situado na Praza de Fonte Penín na vila de Cee, é unha destacada mostra do patrimonio relixioso e cultural da rexión.
Os cruceiros son estruturas de pedra típicas do paisaxe
rural e urbano galego, que combinan elementos da fe cristiá coa
tradición popular.
Estes monumentos relixiosos teñen as súas raíces
nas tradicións medievais, cando a Igrexa Católica promoveu a instalación
de cruces e cruceiros en camiños, encrucilladas e prazas, como símbolos
de protección espiritual para os viaxeiros e as comunidades.
Este cruceiro, en particular, ten por plataforma unha fonte con dous canos para a saída da auga pola parte do reverso da cruz e por encima da fonte unha pilastra de pedestal, cadrangular con remate moldeado e paramentos recadrados. O varal é circular e contén dúas imaxes, a de Santa Catarina e outra que está rota, faltándolle a cabeza e os pés. O capitel é cilíndrico con astrágalo circular e liso. Contén volutas, follas de bordos lobulados e querubíns. O ábaco é de lados rectos. A súa cruz é circular rematando en flores. Pola anverso da cruz preséntase Cristo Crucificado con tres cravos e as mans abertas. Inclina a cabeza cara á dereita cunha coroa de espiñas e un pergamiño coas siglas INRI. O seu pano de pureza queda atado á dereita. Pola parte do reverso da cruz está a Inmaculada, coroada, con as mans xuntas e coa lúa aos seus pés sobre unha peaña dun anxo con ás.
O Cruceiro do Cemiterio de Cee, situado no camposanto da vila, é un destacado monumento relixioso que forma parte do rico patrimonio cultural e espiritual da localidade.
Na tradición cristiá, a cruz é un símbolo de salvación e vida eterna. No contexto dun cemiterio, adquire unha maior relevancia, xa que representa a esperanza na resurrección e na vida despois da morte, consolando aos vivos mentres rendían homenaxe aos seus seres queridos.O cruceiro tamén marca un espazo sagrado dentro do cemiterio, actuando como un punto focal nas cerimonias relixiosas, especialmente durante o Día de Todos os Santos e outras festividades dedicadas á memoria dos defuntos. Os cruceiros, ao estar orientados cara ao ceo, simbolizan a elevación das almas, guiando espiritualmente aos falecidos no seu tránsito cara ao reino celestial.
Debe o seu nome aos antigos propietarios, tamén coñecida como Casa dos Concheiros. Neste edificio viviu de neno José Manuel Otero Lastres, quen tamén ten unha praza co seu nome na vila. José Manuel foi xurista, escritor, membro do Tribunal de Contas e directivo do Real Madrid.
A fachada divídese en catro bandas. A cantería está a vista, con molduras que resaltan os marcos dos vanos. Na planta baixa hai unha farmacia, no primeiro piso hai un balcón central sobre tella granítica con varanda. Na planta superior hai unha galería de madeira. A ambos lados dos pisos hai dúas galerías, os panos dos muros están recebados e pintados de branco, deixando a pedra a vista na liña imposta e nas esquinas.
A cuberta é a dúas augas, cuberta con pedra do país.
Nos baixos desta casa atópase unha antiga farmacia, ben conservada e en funcionamento. Contan con uns botes de cerámica coñecidos como albarelos, semellantes aos que conserva o Instituto Fernando Blanco, cos que os boticarios do Colexio facían as medicinas. Como curiosidade, cómpre destacar que onde hoxe está a farmacia estivo situada a oficina da Empresa de Transportes Guillén, onde se vendían os billetes. Tamén houbo un negocio relacionado coa sal.
Situada na Praza da Constitución, nun lugar onde conviven construcións
modernas con outras dos séculos XVIII e XIX. Pertence ao século XIX. Nel
viviu Francisco Mayán, historiador e político ao que Cee dedicou a súa
biblioteca. Foi pioneiro na investigación histórica deste concello.
É
un exemplo da arquitectura de galerías cun corpo baixo con tres vanos,
que se traduce no primeiro andar en balcóns e nunha galería de madeira
no último piso. Ten planta rectangular, sendo a fachada lateral máis
longa que a principal. A disposición é en tres niveis ademais dun corpo
cuberto no ático configurando unha terraza con varanda de ferro forxado
que é de construción posterior. A entrada é polo vano central a través
dun arco de medio punto rebaixado, o mesmo que nos laterais e nos ocos
dos balcóns do piso superior, están sobre tella granítica con varanda de
forxa. A galería está feita de madeira dividida en tres tramos. A
fachada lateral conecta cun xardín privado pechado por un enreixado de
ferro con dúas columnas que están coroadas por floreiros.
Situada na Praza da Constitución, pertence ao século XVIII e o seu uso é
residencial. Trátase dunha construción sobria. A planta é cadrada,
cunha disposición en tres niveis e cuberta de fibrocemento a catro
augas. Os ocos da fachada principal dispóñense nun ritmo vertical tanto
polas tres bandas de vanos como polas fiestras alongadas de madeira, que
compensan o macizo do volume. A fachada principal está ocupada por un
balcón de ferro forxado, sustentado por canzorros de pedra. No baixo hai
un local comercial, e no muro hai tres vanos de arco de medio punto
rebaixado.
O lateral que dá a unha rúa estreita é máis sobrio,
sobresae unha galería no último piso. As outras fachadas fan medianeira
con construcións posteriores. A pedra está a vista, sen ornamentación,
excepto unha moldura a modo de parachoivas sobre as fiestras no primeiro
andar.
Casa datada en 1890, similar a outras casas de galerías da Praza da Constitución.
Conta cunha cúpula na parte superior. A familia Michinel estivo relacionada co Colexio; Mariano Michinel Oto foi un dos administradores. Un fillo seu herdou o cargo de contable e a súa filla foi bibliotecaria.
No ano 2022, a súa fachada foi remodelada, conservando o seu aspecto tradicional.
Albergou a Escola de Música Municipal ata o seu traslado á Casa da Cultura e antigamente funcionou como Casa do Concello. Nesta casa tamén estiveron as cocheira da empresa de transportes de Argimiro Guillén Cereijo, constituída nos anos vinte
A cuberta está trazada a tres augas con teas do país. A disposición dos espazos responde a criterios funcionais, sen un ritmo definido.
Na cornixa podemos ver varias gárgolas, o lintel da porta do primeiro piso ten tallada unha figura antropomorfa, tamén ten unha cheminea e un escudo que reflicte os liñaxes que estiveron vinculados ao palacio: Leis, Bermúdez de Castro, Pardiñas, Rioboo e Castro.
Este lugar converteuse nun punto de encontro para os veciños e visitantes de Cee, destacándose non só pola súa céntrica localización, senón tamén polo seu deseño accesible e aberto.
A praza é escenario habitual de actividades comunitarias, culturais e reivindicativas, ofrecendo un espazo idóneo para a realización de eventos ao aire libre, feiras e concentracións. Co seu mobiliario urbano, zonas axardinadas e espazos de descanso, a Praza 8 de Marzo invita á convivencia e ao esparexemento.
Con a súa ampla área peonil e a súa coidada estética, a praza invita a gozar dun momento tranquilo, xa sexa nos seus bancos á sombra ou nunha das cafeterías próximas. A miúdo, convértese no escenario de actividades culturais e eventos locais, reflectindo o carácter dinámico e acolledor de Cee.
No seu interior, destaca unha completa biblioteca que fomenta o hábito da lectura entre veciños e visitantes, ademais de zonas habilitadas para o estudo e a investigación. A Casa da Cultura tamén conta cun auditorio onde se desenvolven obras teatrais, concertos e outros eventos culturais que enriquecen a vida comunitaria de Cee.
Este espazo, máis que un edificio, é un símbolo do compromiso da localidade coa educación e o acceso á cultura, invitando a todos a gozar e participar activamente nas súas múltiples propostas.
Flanqueado por bancos e zonas verdes, o paseo invita a determe e apreciar a beleza do entorno, especialmente ao mediar o día, cando a luz transforma o paisaxe nunha estampa inesquecible. Ao longo do camiño, pequenos embarcadoiros e áreas de descanso permiten conectar coa esencia mariñeira da rexión.
Ademais, a súa proximidade a bares, restaurantes e comercios locais convérteo nun lugar perfecto para completar a experiencia coa gastronomía e hospitalidade de Cee.